1993 წლის 27 სექტემბერს ირმა ეხვაია 22 წლის გახდა. მას შემდეგ ეს დღე მისთვის ტკივილის სიმბოლოდ იქცა.
„იმ დღეს გალში ჩემი დაბადების დღის აღსანიშნავად ვემზადებოდით, სანამ განგაშის ხმა არ ატყდა. ახლაც ცხადად მახსოვს ტანკების ხმა და ქაოსი. ცენტრალურ გზაზე ვცხოვრობდით. მაშინ 4.5 წლის შვილი მყავდა და მეორეზე ორსულად ვიყავი.
იმ დრომდე ვერასდროს წარმოვიდგენდი, რომ დევნილობის ბედი ჩვენც შეგვეხებოდა. კარგად ვცხოვრობდით– სოხუმიდან გამოქცეულებს ვეხმარებოდით, ვაძლევდით საჭმელს, სასმელს. ჩემს ქმარს და მის ძმას „ბენზავოზი“ და კიდევ სხვა მანქანები ჰყავდათ და უსასყიდლოდ გადაჰყავდათ ხალხი ხიდამდე.
მაგრამ ჩემს დაბადების დღეზე ყველაფერი მოულოდნელად შეიცვალა. მშობლების სახლი მოშორებით იყო, უფრო სოხუმისკენ, და იმდენად ცოტა დრო გვქონდა გამოსაქცევად, იქ ვერ გავიარეთ. როგორღაც გამოვაღწიეთ, მატარებლით გადმოვედით. იმ მატარებელში რა ხდებოდა – ჭუჭყი, ტილი, მუნი… მეც კი დამემართა, ორსულს.
ჩემი ქმრის მამა ხაშურიდან იყო აფხაზეთში წასული და იქ დაქორწინებული. ჩემი ქმარი აფხაზეთში დაიბადა, დები ხაშურში ჰყავდა და სწორედ ისინი გვეგულებოდა ერთადერთ იმედად. ხაშურში რომ ჩამოვედით, ჩემს მშობლებზე არაფერი ვიცოდი – იყვნენ თუ არა ცოცხლები.
ამდენი ნერვიულობის ფონზე ჩემი მეორე შვილი, გოგონა, 7 თვეზე გავაჩინე ჩემი მულის სახლში, მოულოდნელად დამეწყო სამშობიარო ტკივილები. სულ 1.300 კილო იყო.
რამდენიმე თვის იყო ჩემი გოგონა, როცა მულის შვილს, სკოლის მოსწავლეს დავუტოვე და 12 დღით ზუგდიდში წავედი – მეგონა, რამეს გავიგებდი ჩემებზე. მაშინ ხეებზე აკრავდნენ ფურცლებს, ვინ ნახეს ცოცხალი, ვინ – მკვდარი. იმედი მქონდა, რომ მეც შევძლებდი რამე ინფორმაცია გამეგო, მაგრამ არაფერი გამოვიდა.
ამასობაში, დედაჩემს უფიქრია, რომ ზუსტად ხაშურში ვიქნებოდი და ტყე-ტყე უვლია. ბოლოს ხაშურში ჩამოსულა და უკითხავს: „აფხაზეთიდან ლტოლვილები სად ცხოვრობენო?“ ასე იპოვა ჩვენი ჩასახლება – ყოფილი პროფესიული სასწავლებელი, სადაც დღემდე ვცხოვრობ და სადაც ერთი ოთახი დაგვიკანონეს.
მეძინა, შუაღამისას მესმის, ვიღაც ყვირის: „ირმა, ირმა“. წამოვდექი და გონება დავკარგე. თავის ტრავმა მივიღე და სამი თვე სიკვდილს ვებრძოდი. დედა ამ დროის განმავლობაში ჩემს ჩვილს უვლიდა, მაგრამ ავადმყოფ მამას ვერ დატოვებდა დიდხანს, ამიტომ ჩემი გოგონაც წაიყვანა. უკვე სიარული ჰქონდა ნასწავლი, როცა ისევ ტყე-ტყე ჩამომიყვანეს. ახლაც მახსოვს, როგორ მობაჯბაჯებდა ჩემკენ და რა ეცვა.
სანამ ე.წ. წითელი პასპორტი მქონდა, ხშირად მივდიოდი და შვილებიც მიმყავდა გალში – მინდოდა, აფხაზეთი მათაც შეეყვარებოდათ. მერე პასპორტები შეცვალეს და ვეღარ ავიღეთ ახლები. 16 წლის წინ მამაჩემი გარდაიცვალა და ვერ ჩავედი გამოსამშვიდობებლად, დედა – 6 წლის წინ, ვერც ის დავიტირე ახლოდან.
აფხაზებთან შერიგებას და ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენას აღარ ველოდები. რაც დრო გადის, მით უფრო ვრწმუნდები. დაპირებები დაპირებებად დარჩება, ისევე როგორც არჩევნების წინ რომ ვახსენდებით ხოლმე, მაგრამ აღარ გვინდა გარეთ გასვლა და მათი მოსმენა – სასაცილოც აღარ არის.
არასოდეს დამავიწყდება: ერთხელ, ახალ წელს, 44 ოჯახს მოგვიტანეს „საჩუქარი“ – ორი შამპანური და ერთი ბამბანერკა. ის ერთი ბამბანერკა ბავშვებს მივეცით და ლამის ერთმანეთი დახოცეს.
ამ წლებში ბევრი ჩვენებური აქვე დაიღუპა. ყველა იმას ამბობდა: ღმერთო, აქ არ მომკლაო. რაც ასაკი მემატება, მეც ასე ვფიქრობ. მეზობელი გვყავს, 96 წლის ქალი – ისიც კი ამბობს: „ნათესავებს ვთხოვ აფხაზეთში წამიყვანონ, იქ მოვკვდებიო“. ყველანი ასე ვართ.
შვილები და შვილიშვილები მიმყოფოს ღმერთმა კარგად, თორემ ეს ცხოვრება ცხოვრება აღარ არის. ამდენი ნერვიულობის ფონზე ონკოლოგიური დაავადება დამემართა, ჯანმრთელობა შემერყა, რამდენიმე ოპერაცია გადავიტანე.
დაბადების დღეს აღარც ახლა აღვნიშნავ – აღარ მიყვარს ეს დღე.“
