მელანომა – კანის კიბო, მისი ერთ-ერთი ყველაზე აგრესიული ფორმაა, რომელიც ვითარდება მელანოციტებში – უჯრედებში, რომლებიც ჩვენი კანის პიგმენტაციას განაპირობებენ. მიუხედავად იმისა, რომ იგი კანის კიბოს შემთხვევების მხოლოდ 1%-ს შეადგენს, სწორედ მელანომა არის პასუხისმგებელი კანის კიბოთი გამოწვეული სიკვდილიანობის უმეტესობაზე.
დღესდღეობით მსოფლიოში მელანომის შემთხვევები სულ უფრო ხშირად გვხვდება, განსაკუთრებით კი ახალგაზრდებში. ამის მიზეზად მეცნიერები ხშირად მზის მავნე სხივების ზემოქმედებასა და სოლარიუმების მზარდი პოპულარობაა. მზის სხივებთან დაუცველი კონტაქტი, განსაკუთრებით ბავშვობასა და მოზარდობაში, მნიშვნელოვნად ზრდის მომავალში მელანომის განვითარების რისკს.
როგორ ამოვიცნოთ მელანომა? – სიმპტომები და დიაგნოსტიკის მეთოდები
გამომდინარე იქიდან, რომ ხალები და კანზე მუქი ფერის წარმონაქმნები არც თუ იშვიათია, ადამიანებს აინტერესებთ, როგორ ამოიცნონ მელანომა. სიმპტომები და მათი გამოვლენის მარტივი წესები კი ნებისმიერმა ჩვენგანმა შეიძლება, იცოდეს.
მელანომის ამოცნობა ხშირად ადამიანის სიცოცხლის გადარჩენას უკავშირდება. სწორედ ამიტომაა მნიშვნელოვანი ვიცოდეთ სიმპტომები, რომლებიც შეიძლება მიუთითებდეს ამ დაავადებაზე. როდესაც შევნიშნავთ სისხლდენას ან ქავილს კანის რომელიმე უბანზე, განსაკუთრებით ხალზე, ეს შეიძლება იყოს ჩვენი სხეულის სასიგნალო ზარი. ასევე საყურადღებოა ახალი მუქი წარმონაქმნების გაჩენა კანზე ან არსებული ხალების ცვლილება.
მსოფლიოს მასშტაბით, დერმატოლოგები პაციენტებს ურჩევენ გამოიყენონ ABCDE წესი, რომელიც წარმოადგენს მარტივ საშუალებას მელანომის სიმპტომების შესაფასებლად. აქ A ნიშნავს ასიმეტრიას – როდესაც ხალის ერთი ნახევარი არ ემთხვევა მეორეს; B აღნიშნავს არასწორ საზღვრებს; C მიუთითებს ფერის არაერთგვაროვნებას; D აღნიშნავს დიამეტრს, რომელიც შემაშფოთებელია, თუ 6 მმ-ზე მეტია; და ბოლოს, E გვაფრთხილებს ცვლილებაზე დროთა განმავლობაში.
ხშირად ადამიანები ვერ ამჩნევენ ამ ცვლილებებს, რადგან ისინი ყალიბდება თანდათანობით და უმტკივნეულოდ. სწორედ ამიტომ არის აუცილებელი, რეგულარულად დავაკვირდეთ ჩვენს კანს და ნებისმიერი საეჭვო ნიშნის შემთხვევაში მივმართოთ სპეციალისტს.
როგორ გამოიყურება მელანომა ვიზუალურად?
კანზე მელანომა შეიძლება წარმოდგენილი იყოს მრავალნაირად. ხშირად ის გვხვდება როგორც არასწორი ფორმის, არაერთგვაროვანი ფერის მქონე ლაქა. ფერთა პალიტრა შეიძლება იყოს შავიდან ყავისფერამდე, წითლიდან ვარდისფრამდე, ლურჯიდან თეთრამდე. ზოგჯერ კი მელანომა გამოიყურება როგორც ჭრილობა, რომელიც არ ხორცდება წლების განმავლობაში.
დერმატოლოგებმა შემოიტანეს ტერმინი “მახინჯი იხვი” (ugly duckling), რომელიც აღწერს სხვებისგან გამორჩეულ, ულამაზო ხალს. თუ შეამჩნევთ ხალს, რომელიც რადიკალურად განსხვავდება თქვენს სხეულზე არსებული სხვა ხალებისგან, ეს შეიძლება იყოს დამატებითი მიზეზი ექიმთან ვიზიტისთვის.
რა ტენდენციები არსებობს ამ დიაგნოზის მიმართულებით?
მელანომის შემთხვევები მთელს მსოფლიოში სტაბილურად იზრდება ყოველწლიურად 3-5%-ით. საქართველო, სამწუხაროდ, ამ მხრივ გამონაკლისი არ არის. ტენდენციები აჩვენებს, რომ დაავადება სულ უფრო ხშირად გვხვდება ახალგაზრდა ასაკობრივ ჯგუფებში, რაც განსაკუთრებით შემაშფოთებელია.
დღესდღეობით საქართველოში მელანომის დიაგნოსტიკა და მკურნალობა თანამედროვე საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისად მიმდინარეობს. ქართველი დერმატოლოგები იყენებენ დერმატოსკოპიას – სპეციალურ ოპტიკურ მოწყობილობას, რომელიც საშუალებას იძლევა კანი უფრო დეტალურად შეფასდეს.
ასევე ინერგება ციფრული მონიტორინგის სისტემები, რომლებიც კანზე არსებული ცვლილებების კომპიუტერულ თვალყურის დევნებას უზრუნველყოფს. თუმცა, მიუხედავად ტექნოლოგიური პროგრესისა, დაავადების საბოლოო დიაგნოზი კვლავ ბიოფსიაზე დაყრდნობით დგინდება.
რა არის კეთილთვისებიანი მელანომა?
ტერმინი “კეთილთვისებიანი მელანომა” ხშირად იწვევს გაუგებრობას. სინამდვილეში, მელანომა თავისი არსით ყოველთვის ავთვისებიანი სიმსივნეა. თუმცა არსებობს კეთილთვისებიანი მელანოციტური დაზიანებები, როგორიცაა ჩვეულებრივი ხალები. ხანდახან “კეთილთვისებიანი მელანომის” ცნება გამოიყენება მელანომის ადრეული, ზედაპირული ფორმების აღსაწერად, რომლებსაც მკურნალობის შემთხვევაში განკურნების მაღალი შანსი აქვთ.
როგორ განვასხვავოთ უვნებელი ხალი საშიშისგან? პიგმენტური ლაქა ან ხალი, როგორც წესი, უვნებელია, როდესაც ის სტაბილურია ზომაში, აქვს ერთგვაროვანი ფერი, სწორი კიდეები, არ არის ასიმეტრიული და არ იწვევს დისკომფორტს. თუმცა, ჩვენ არ გვაქვს შესაძლებლობა, ჩვენს კანზე ყველა ცვლილება სრული სიზუსტით შევაფასოთ. აი, სწორედ ამიტომ არის მნიშვნელოვანი დერმატოლოგის რეგულარული კონსულტაცია.
როგორ დავიცვათ თავი მელანომისგან
მელანომისგან თავის დაცვა შესაძლებელია და, რაც მთავარია, არც ისე რთულია. რეგულარული დერმატოლოგიური შემოწმება – წელიწადში ერთხელ მაინც – არის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ნაბიჯი, განსაკუთრებით მათთვის, ვისაც მელანომის რისკ-ფაქტორები აქვთ, როგორიცაა ღია ფერის კანი, მრავალრიცხოვანი ხალები, მელანომა ოჯახში ან მზის სხივების მავნე ზემოქმედების ისტორია.
მზისგან დაცვა არის მელანომის პრევენციის ქვაკუთხედი. ეს გულისხმობს მაღალი დაცვის ფაქტორის (SPF 30+) მქონე მზისგან დამცავი საშუალებების ყოველდღიურ გამოყენებას. სასურველია, მზის სხივებს თავი აარიდოთ პიკის საათებში (11:00-დან 16:00-მდე), როდესაც ულტრაიისფერი გამოსხივება ყველაზე ინტენსიურია. დამცავი ტანსაცმლის, ქუდებისა და მზის სათვალეების ტარება ასევე მნიშვნელოვანია.
საკუთარი კანის რეგულარული შემოწმება უნდა გახდეს ყოველთვიური რუტინის ნაწილი. დაათვალიერეთ მთელი სხეული, ყურადღება მიაქციეთ ახალ ხალებს ან არსებულ ხალებში ცვლილებებს. თუნდაც მცირე ეჭვის შემთხვევაში, სჯობს, მიმართოთ ექიმს – სიფრთხილეს თავი არ სტკივა.
რა უნდა ვიცოდეთ მელანომაზე?
მელანომის სიმპტომების ადრეული ამოცნობა არის ის, რაც ხშირად განაპირობებს დაავადების წარმატებულ მკურნალობას. ეს არის კიბოს ერთ-ერთი ფორმა, რომელიც დროული გამოვლენის შემთხვევაში თითქმის სრულად განკურნებადია. ნებისმიერი საეჭვო ცვლილების შემთხვევაში აუცილებელია დაუყოვნებელი ვიზიტი დერმატოლოგთან.
დროული დიაგნოსტიკის შემთხვევაში, მელანომის განკურნების შანსი 90%-ზე მეტია, რაც იმედის მომცემი სტატისტიკაა. თითოეულმა ჩვენგანმა უნდა გაითავისოს, რომ სიფრთხილე და ცოდნა მელანომასთან ბრძოლის საუკეთესო იარაღებია. გახსოვდეთ, რომ თქვენი ჯანმრთელობის დაცვა, საბოლოო ჯამში, თქვენს ხელშია.
