ემილ ავდალიანი – ეპოქაში, როდესაც რუსეთი დასავლეთით ტერიტორიულ გაფართოებაზე ფიქრობს, რთულია წარმოიდგინო, რომ ის სამხრეთ კავკასიაში დათმობებზე წავიდეს

რა გავლენას იქონიებს აშშ-ს ახალი ადმინისტრაციის პოლიტიკა ახლო აღმოსავლეთზე, ისრაელ-პალესტინის ურთიერთობებზე, ღაზის სექტორზე, და თუ უკრაინა–რუსეთის ომი ტრამპის სცენარით განვითარდა და დასრულდა, ეს რა პროცესებს გამოიწვევს პოსტსაბჭოთა სივრცეზე და სავარაუდოდ, როგორ აისახება რუსეთ-საქართველოს ურთიერთობებზე, „ინტერპრესნიუსი“ ევროპის უნივერსიტეტის პროფესორს, აღმოსავლეთმცოდნეს, ემილ ავდალიანს ესაუბრა.
– ბატონო ემილ, ვხედავთ, რომ აშშ-ს პრეზიდენტ ტრამპის განცხადებები ახლა ყველაზე აქტუალური და განხილვადი თემებია. ცხადია, ამას ბევრი მიზეზი აქვს, მაგრამ, ფაქტია, მოგვწონს თუ არ მოგვწონს, ლამის მთელი მსოფლიო ელოდება კიდევ რა განცხადებით თუ გამონათქვამით გააკვირვებს ტრამპი მსოფლიოს.
უკრაინა-რუსეთის ომთან დაკავშირებით ტრამპისა და მისი ადმინისტრაციის საკითხებს ჩვენ შეძლებისდაგვარად შევეხებით.
ახლა როცა, ყველა აშშ-ევროპის ურთიერთობებზე მსჯელობს, ასევე იმაზე, სავარაუდოდ, როგორ დასრულდება უკრაინა-რუსეთის ომთან დაკავშირებით ტრამპის ბევრისთვის გასაგები, უმეტესთათვის გაუგებარი ტრამპის სამშვიდობო პოლიტიკა, ახლა ის დრო, იმაზეც გავამახვილოთ ყურადღება, თუ რა პროცესები გამოიწვია ტრამპის საგარეო პოლიტიკამ მსოფლიოს დანარჩენ რეგიონებში.
ტრამპის განცხადებებსა და ქმედებებს აქტიურად ადევნებს თვალს თეირანიც. ირანში გავრცელებული მოსაზრება ასეთია – რუსეთსა და ამერიკას შორის მიმდინარე მოლაპარაკებები მხოლოდ უკრაინის გარშემო არ მიმდინარეობს.
ირანში ბევრს ჰქონია, რომ თუ ვაშინგტონი მოსკოვს უკრაინის საკითხში სრულად დაუთმობს, შესაძლოა ეს რუსეთის ირანთან მჭიდრო კავშირის სანაცვლოდ მოხდეს. თქვენი დაკვირვებით, რამდენად საფუძვლიანია თეირანში არსებული მტკიცებები თუ მოლოდინები?
– რუსეთისთვის უკრაინასა და ყოფილ საბჭოთა კავშირის სივრცეში გავლენის შენარჩუნება ეგზისტენციალური მნიშვნელობის საკითხია. ამიტომაც, თუ ვაშინგტონიდან წამოვა მზაობა რუსეთთან ურთიერთობების დალაგებასთან დაკავშირებით, სავსებით მოსალოდნელია, რომ აშშ-მ მოისურვოს რუსეთის მხრიდან ირანთან ურთიერთობების გადახედვა.
თუ ვაშინგტონიდან წამოვა მზაობა რუსეთთან ურთიერთობების დალაგებასთან დაკავშირებით, სავსებით მოსალოდნელია, რომ აშშ-მ მოისურვოს რუსეთის მხრიდან ირანთან ურთიერთობების გადახედვა
ამერიკა დღეს ცდილობს ირანის ბირთვული შეიარაღების პრობლემის საბოლოოდ მოგვარებას. მართლაც, რუსეთს შეუძლია გარკვეული გავლენა მოახდინოს თეირანზე თუ ღიად დაუპირისპირდება ისლამური რესპუბლიკის ბირთვულ პროგრამას (როგორც ამას ადრე აკეთებდა).
ამერიკა დღეს ცდილობს ირანის ბირთვული შეიარაღების პრობლემის საბოლოოდ მოგვარებას
ამიტომაც, სავსებით შესაძლებელია, რომ ამერიკასა და რუსეთს შორის მოლაპარაკებები არ მიმდინარეობდეს მხოლოდ უკრაინის შესახებ, არამედ უფრო გლობალურ საკითხებს ეხებოდეს, როგორებიცაა, მაგალითად, უსაფრთხოება ახლო აღმოსავლეთში.
ამასთან ერთად, რუსებს ესმით, რომ ირანის სრულად მიტოვება არ იქნება სწორი გეოპოლიტიკური ნაბიჯი. დიდი ალბათობით, თუ ამერიკასა და რუსეთს შორის ასეთი შეთანხმება შედგება, მოსკოვი უფრო ირანთან სამხედრო თანამშრომლობის შეკვეცაზე იფიქრებს.
რუსებს ესმით, რომ ირანის სრულად მიტოვება არ იქნება სწორი გეოპოლიტიკური ნაბიჯი. დიდი ალბათობით, თუ ამერიკასა და რუსეთს შორის ასეთი შეთანხმება შედგება, მოსკოვი უფრო ირანთან სამხედრო თანამშრომლობის შეკვეცაზე იფიქრებს
ამერიკელებს და ებრაელებს აწუხებთ ერთი კონკრეტული საკითხი – მიაწვდის თუ არა რუსეთი ირანს ძლიერ საჰაერო თავდაცვით სისტემებს, რომ ამ უკანასკნელმა მოახერხოს პოტენციური ამერიკულ-ებრაული თავდასხმისგან თავის დაცვა.
– რამდენიმე დღის წინ ქურთების აღიარებულმა ლიდერმა, რომელსაც ანკარა დიდი ხანია ებრძვის, აბდულა ოჯალანმა თავის მომხრეებს იარაღის დაყრისკენ მოუწოდა.
თუ ეს მოხდა, არაა გამორიცხული თურქეთსა და ქურთების გასამხედროებულ დაჯგუფებებს შორის შესაძლოა მშვიდობა დამყარდეს.
არაა გამორიცხული ოჯალანის ასპარეზზე გამოჩენა შემთხვევითი იყოს. შესაძლოა, თურქეთის სამხრეთ აღმოსავლეთში ვითარება მეტ-ნაკლებად უკეთესობისკენ წავიდეს, მაგრამ, ქურთების საკითხი არა მარტო სირიაში გადაუჭრელი დარჩება.
რამდენად შესაძლებელია, თურქეთის სამხრეთ-აღმოსავლეთში მშვიდობა დამყარდეს?
რამდენად დიდია იმის ალბათობა, რომ აშშ-ირანის დაპირისპირების ფონზე ქურთების საკითხი აქტუალური გახდეს?
– ამერიკის საგარეო პოლიტიკა ახლო აღმოსავლეთში მაინც უფრო ისრაელსა და თურქეთზე იქნება დაფუძნებული. ანკარა ეწინააღმდეგება ქურთების მოძლიერებას, იქნება ეს სირიაში თუ ერაყში.
თავისთავად, თურქეთს იგივე მიდგომა აქვს თავისი ქურთებით დასახლებულ ტერიტორიებისადმი (ქვეყნის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში). ამიტომაც, ქურთებს ტრამპის მმართველობაში არ უნდა ჰქონდეთ დიდი იმედი, რომ ამერიკელი სამხედროები დარჩებიან სირიის ჩრდილოეთ-აღმოსავლეთში.
ამერიკის საგარეო პოლიტიკა ახლო აღმოსავლეთში მაინც უფრო ისრაელსა და თურქეთზე იქნება დაფუძნებული. ანკარა ეწინააღმდეგება ქურთების მოძლიერებას, იქნება ეს სირიაში თუ ერაყში
ამ ზოგადი გეოპოლიტიკური სურათის გათვალისწინებით, ქურთების მუშათა პარტიასა (PKK) და თურქეთს შორის შედარებით მშვიდობის დამყარება სავსებით შესაძლებელია. ეს არ გამორიცხავს იმას, რომ ბრძოლა მომავალში განახლდეს, მაგრამ დღეს უპირატესობა აშკარად ანკარის მხარესაა და ეს აჯანყებულ ქურთებს კარგად ესმით.
– გასული წლის დეკემბერში აზერბაიჯანული სამგზავრო თვითმფრინავის გროზნოს აეროპორტის ზონაში დაზიანებისა და შემდეგ კატასტროფის შემდეგ აზერბაიჯანსა და რუსეთს შორის ურთიერთობები საკმაოდ დაიძაბა.
ვხედავთ, რომ ეს დაძაბულობა არ ცხრება. სადამდე შეიძლება მივიდეს ეს დაძაბულობა ორი ქვეყანას შორის?
როცა ბაქო მოსკოვთან მიმართებაში ისეთი ტიპის კონფრონტაციაში შედის, რასაც ახლა ვადევნებთ, თქვენი დაკვირვებით ამას ბაქო რა უპირატესობის გამო შეიძლება აკეთებდეს?
– ნაკლებად მოსალოდნელი იყო, რომ ბაქოსა და მოსკოვს შორის ურთიერთობები ასე დაიძაბებოდა. ორ ქვეყანას ახასიათებდა ერთმანეთისადმი ღრმად პრაგმატული ურთიერთობების გატარება და, ამიტომაც, მოლოდინი არსებობს, რომ იგივე მიდგომა გაგრძელდეს.
მართლაც, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ აზერბაიჯანმა რუსეთს სანქციები დაუწესოს, ან ღიად პოლიტიკურ კონფრონტაციაში შევიდეს. აზერბაიჯანს ბევრი უპირატესობა აქვს, რომლის გამოყენებაც მას რუსეთის წინააღმდეგ შეუძლია. მაგალითად, ტრანზიტი ირანამდე ძირითადად აზერბაიჯანზე გადის და მოსკოვისთვის ბაქო ერევანზე გავლენის მოსახდენად ყოველთვის საჭირო ინსტრუმენტს წარმოადგენდა.
ნაკლებად სავარაუდოა, რომ აზერბაიჯანმა რუსეთს სანქციები დაუწესოს, ან ღიად პოლიტიკურ კონფრონტაციაში შევიდეს
თუმცა ეს არაა ის, რაც რუსეთის პოლიტიკაზე დიდ გავლენას მოახდენს. რუსეთს ბევრად მეტი პოლიტიკური ინსტრუმენტი აქვს, აზერბაიჯანს ავნოს, იქნება სავაჭრო-ეკონომიკური თუ წმინდა გეოპოლიტიკური კუთხით. ამიტომაც, ვფიქრობ, ურთიერთობები ორ ქვეყანას შორის დალაგდება, რადგან ათწლეულების განმავლობაში პრაგმატული ურთიერთობები ბევრად სასარგებლო იყო ორივე მხარისთვის.
მართლაც, ამ ორმხრივი დაძაბულობის ფონზე, თებერვალში რუსი, აზერბაიჯანელი და ირანელი მაღალჩინოსნები თეირანში ერთმანეთს შეხვდნენ და ხელი მოაწერეს დოკუმენტს ჩრდილოეთ-სამხრეთის დერეფნის ეფექტიანად ამუშავებისთვის.
– გვერდს ვერ აუვლით ტრამპის დამოკიდებულებასა და გაცხადებულ პოლიტიკას ახლო აღმოსავლეთისა და ისრაელ-პალესტინის მიმართ. წინა მასალაში გამოთქვით მოსაზრება რომ „ახლო აღმოსავლეთში ისრაელის დომინირების ხანა დაიწყო“.
მიუხედავად იმისა, რომ ვაშინგტონს ისრაელ-პალესტინის მიმართ საკმაოდ მკაფიო პოზიცია აქვს, ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნები აშშ-ს მიმართ საკმაოდ საქმიანი ურთიერთობები აქვთ. აშშ-რუსეთის შეხვედრა საკმაოდ მაღალ დონეზე ერ-რიადში შედგა.
ისრაელ-პალესტინის ურთიერთობებზე ტრამპს ბევრი აკრიტიკებს, განსაკუთრებით იმ საკითხში, რაც ღაზის სექტორს უკავშირდება. ღაზის სექტორთან მიმართებაში რა პროცესებია მოსალოდნელი მოსალოდნელი და თქვენ როგორ შეაფასებდით აშშ-ს გეგმებს, რომელიც ღაზის სექტორს უკავშირდება?
– რთულია ზუსტი სამომავლო სურათის შექმნა, მაგრამ არაბული სამყარო ტრამპის გეგმას ღაზის სექტორის ხელში ჩაგდებასთან და ადგილობრივი მოსახლეობის გაყრასთან დაკავშირებით ვერ მიიღებს. ბევრისთვის ეს უტოპიურ გეგმად არის მიჩნეული, თუმცა ამ ხედვის უკან დგას ორი გრძელვადიანი ამერიკული მიზანი: ღაზის სექტორის თამასისგან სრულად გაწმენდა და ისრაელისთვის სამხედრო მხარდაჭერის მომატება, რომ ერთხელ და სამუდამოდ „მოაგვაროს“ ირანის გავლენის საკითხი თავის სამეზობლოში.
არაბული სამყარო ტრამპის გეგმას ღაზის სექტორის ხელში ჩაგდებასთან და ადგილობრივი მოსახლეობის გაყრასთან დაკავშირებით ვერ მიიღებს
ამერიკისთვის ისრაელი ინსტრუმენტია ირანის წინააღმდეგ ბრძოლაში და, უნდა ითქვას, რომ საკმაოდ ეფექტიანი. ირანს ასეთი დასუსტებული პოზიცია მრავალი წლის განმავლობაში არ ჰქონია და სავსებით შესაძლებელია, რომ ვაშინგტონსა და თელ-ავივში ფიქრობენ, დღეს არის ის მომენტი, როდესაც არის შესაძლებელი, ერთხელ და სამუდამოდ ირანის გეოპოლიტიკური საფრთხე გაანეიტრალონ.
სავსებით შესაძლებელია, რომ ვაშინგტონსა და თელ-ავივში ფიქრობენ, დღეს არის ის მომენტი, როდესაც არის შესაძლებელი, ერთხელ და სამუდამოდ ირანის გეოპოლიტიკური საფრთხე გაანეიტრალონ
ამიტომაც, ყველაფერი იქითკენ მიდის, რომ ისრაელი და აშშ შეეცდებიან მეტ წნეხში ამყოფონ ირანი და მისი მოკავშირეები, რომლებიც „წინააღმდეგობის ღერძს“ ქმნიან. ამას ღაზის სექტორი ეწირება.
– ჩვენ მსჯელობა იმით დავიწყეთ, რომ მას შემდეგ, რაც 20 იანვარს ტრამპის ინაუგურაცია შედგა, ტრამპი ევროპელ პარტნიორებსაც აკვირვებს, ახლო სამეზობლოსაც და გრენლანდიას, რომელიც დანიის სამეფოს ნაწილია.
უკრაინა-რუსეთის ომის დასრულებასთან დაკავშირებით ტრამპის განცხადებები რომ ახლა ყველაზე განხილვადი თემაა, ვხედავთ.
დამკვირვებელთა საკმაოდ დიდი ნაწილი თვლის, რომ „ტრამპის კეთილშობილური სამშვიდობო იდეებით ვეღარ ინიღბება თეთრი სახლის სიხარბე და უტიფრობა. ასევე ის, რომ ტრამპი და მისი ადმინისტრაცია მოსკოვის მხარესაა გადასული, ანადგურებს ამერიკის დემოკრატიას და ეკონომიკას.“
ვხედავთ, რომ უკრაინა-რუსეთის ომთან დაკავშირებით ტრამპის განცხადებებსა და პოზიციას ევროპაში საკმაოდ ბევრი ოპონენტი ჰყავს, მაგრამ, ისიც ფაქტია, რომ ამ ეტაპზე ევროპას უკრაინისთვის სრულფასოვანი დახმარება არ შეუძლია.
ევროპამ უკვე დაგეგმა თავისი სამხედრო ხარჯების გაზრდა და აქტიურად დაიწყო მსჯელობა ევროპული სამხედრო ძალების შექმნაზე და ისევ მოუწოდა პრეზიდენტ ზელენსკის გააგრძელოს ურთიერთობები ტრამპთან და აშშ-თან ხელი მოაწეროს შეთანხმებას „მინერალების შესახებ“
თქვენ როგორ შეაფასებდით ევროპისაგან განსხვავებით უკრაინა-რუსეთის ომთან ტრამპისა და მისი ადმინისტრაციის პოზიციებს, ერთი მხრივ აშშ-უკრაინის ურთიერთობების, მეორე მხრივ აშშ-რუსეთის ურთიერთობების პერსპექტივას?
– სამწუხაროდ, დღეს ჩვენ ევროპის გეოპოლიტიკურ „პროვინციალიზაციას“ ვადევნებთ თვალს. კონტინენტი დიდ ეკონომიკურ მოთამაშედ დარჩება, თუმცა წმინდა გეოპოლიტიკურ დონეზე, ბოლო დროინდელმა ამბებმა გვიჩვენა, რომ აშშ-ის გარეშე ამ მომენტისთვის ევროპულ ქვეყნებს არ შეუძლიათ რუსეთის შეჩერება და არც უკრაინის დაცვა.
ბოლო დროინდელმა ამბებმა გვიჩვენა, რომ აშშ-ის გარეშე ამ მომენტისთვის ევროპულ ქვეყნებს არ შეუძლიათ რუსეთის შეჩერება და არც უკრაინის დაცვა ბრიტანული და ფრანგული ბირთვული ფარის გაფართოება მთელ ევროკავშირზე შეაჩერებს რუსეთს
შესაძლოა, ევროპისთვის ეს გამოღვიძება სასარგებლოც იყოს, რათა მოხდეს სამხედრო ინდუსტრიის აღორძინება. მაგრამ ამას ბევრი წელი დასჭირდება და რეალური თავდაცვისთვის, ერთადერთ შესაძლებლობას წარმოადგენს ბრიტანული და ფრანგული ბირთვული ფარის გაფართოება მთელ ევროკავშირზე. ეს შეაჩერებს რუსეთს.
პრაგმატული პოლიტიკა მოითხოვს იმას, რომ რუსეთმა არჩევანი საქართველოსთან დაახლოებაზე გააკეთოს ოკუპირებული აფხაზეთისა და სამაჩაბლოს ტერიტორიების სანაცვლოდ
თუმცა ძლიერი კონვენციური შეიარაღების გარეშე და, რაც მთავარია, მილიტარისტული სულისკვეთების გამოღვიძების გარეშე ევროპას გაუჭირდება, როგორც ერთიანობის, ასევე თავისი მნიშვნელობის შენარჩუნება მსოფლიო ასპარეზზე.
– ახლა ბევრი თვლის რომ თუ აშშ-მ უკრაინა რუსეთს „ჩააბარა“, პოსტსაბჭოთა სივრცეში, მათ შორის სამხრეთ კავკასიაში და საქართველოსთან მიმართებაში რთული და პერიოდი დადგება.
იმის ფონზე რაც საერთაშორისო პოლიტიკაში ხდება, სავარაუდოდ, როგორი მომავალი შეიძლება ჰქონდეს საქართველო-რუსეთის ურთიერთობებს?
– ვფიქრობ, დღეს არსებული გეოპოლიტიკური პროცესები ხელს უწყობს საქართველოსა და რუსეთს შორის ხარისხობრივად განსხვავებული ურთიერთობების აშენებას. სამხრეთ კავკასიაში მოსკოვი არ ენდობა თავის ოფიციალურ მოკავშირეებს, სომხეთსა და აზერბაიჯანს. ამის პარალელურად, საქართველომ, ბევრისთვის გასაკვირად, რუსეთთან სტაბილური ურთიერთობების აგებაზე გააკეთა აქცენტი.
ამას უნდა დაემატოს, საქართველოსა და დასავლეთს შორის გართულებული ურთიერთობები და, ზოგადად, რეგიონულ პოლიტიკაში საქართველოს როლის ზრდა.
პრაგმატული პოლიტიკა მოითხოვს იმას, რომ რუსეთმა არჩევანი საქართველოსთან დაახლოებაზე გააკეთოს ოკუპირებული აფხაზეთისა და სამაჩაბლოს ტერიტორიების სანაცვლოდ.
მართლაც, დიდი სურათში, რუსეთისთვის გაერთიანებულ საქართველოსთან მჭიდრო კავშირი ბევრად სასარგებლო უნდა იყოს. თუმცა, მოსკოვის ბოლო დროინდელი ნაბიჯები საპირისპიროზე მეტყველებს. რუსეთმა ოკუპირებულ აფხაზეთისადმი თავისი პოლიტიკა არამარტო არ შეცვალა, არამედ სოხუმში აეროპორტის ამუშავებით კიდევ ერთხელ აჩვენა, რომ დე-ფაქტო ხელისუფლებისთვის მხარდაჭერის შემცირებას არ აპირებს.
ეპოქაში, როდესაც რუსეთი დასავლეთით ტერიტორიულ გაფართოებაზე ფიქრობს, რთულია წარმოიდგინო, რომ ის სამხრეთ კავკასიაში დათმობებზე წავიდეს.
„ინტერპრესნიუსი“
კობა ბენდელიანი