შანხაის სამიტს მიღმა: სტრატეგიული მოთმინება თუ გეოპოლიტიკური გაურკვევლობა? – ირაკლი ყიფიანი
რატომ არ მიიწვიეს საქართველო “შანხაის თანამშრომლობის ორგანიზაციის” 25-ე სამიტზე მაშინ, როდესაც ჩინეთსა და საქართველოს შორის სტრატეგიული პარტნიორობა გაფორმდა? – ბოლო 2 დღეა, ეს კითხვა ისმის ოპოზიციისგან.
ამასთან დაკავშირებით, პოლიტიკური მიმომხილველი ირაკლი ყიფიანი სოციალურ ქსელში პოსტს აქვეყნებს.
“შანხაის სამიტის მიღმა: სტრატეგიული მოთმინება თუ გეოპოლიტიკური გაურკვევლობა?
საზოგადოებრივ დისკურსში შანხაის თანამშრომლობის ორგანიზაციის სამიტმა ემოციური ტალღა წარმოშვა, რომლის ეპიცენტრშიც საქართველოს არმიწვევის ფაქტი მოექცა. ეს ვნებათაღელვა სრულიად გასაგებია, თუმცა, გეოპოლიტიკური პროცესების სიღრმისეული ანალიზი მოითხოვს არა ემოციურ რეფლექსიას, არამედ ცივ, სტრუქტურულ და ინტელექტუალურ წვდომას. საკითხი, თუ რატომ აღმოჩნდნენ ბაქო და ერევანი სამიტზე, ხოლო თბილისი – არა, არაა ერთჯერადი დიპლომატიური ჟესტის შედეგი. ის წარმოადგენს იმ ინსტიტუციური არქიტექტურის ლოგიკურ ანარეკლს, რომელიც წლების განმავლობაში ყალიბდებოდა და რომელშიც საქართველო, საკუთარი “არჩევანიდან” გამომდინარე, არ მონაწილეობდა.
პირველ რიგში, აუცილებელია გავიაზროთ შთო-ს სტრუქტურა. ეს არ არის ღია კარის კლუბი, სადაც მოწვევები პოლიტიკური სიმპათიების საფუძველზე რიგდება. ეს არის მკაცრი იერარქიის მქონე ორგანიზაცია, რომელიც სამ ძირითად კატეგორიას მოიცავს: წევრი სახელმწიფოები, დამკვირვებლები და დიალოგის პარტნიორები.
–სომხეთი შთო-ს დიალოგის პარტნიორი 2015 წელს გახდა.
–აზერბაიჯანი ამ სტატუსს 2016 წლიდან ფლობს.
სწორედ ეს ფორმალური, ინსტიტუციური სტატუსი გახდა მათი სამიტზე მიწვევის უშუალო და ერთადერთი საფუძველი. საქართველოს ამ მომენტისთვის, შთო-ში არცერთი ზემოხსენებული სტატუსი არ გააჩნია. შესაბამისად, პროტოკოლურად და სტრუქტურულად, მისი მიწვევის საკითხი დღის წესრიგში ვერ დადგებოდა. ეს არ არის ჩინეთის მიერ საქართველოს “დაიგნორების” აქტი, არამედ ფორმალური პროცედურის დაცვაა. ისმის კითხვა: რატომ არ ფლობს საქართველო ამ სტატუსს? პასუხი საქართველოს უახლეს გეოპოლიტიკურ ისტორიაშია, რომელიც წლების განმავლობაში ერთპოლუსიან, ევროატლანტიკურ ვექტორზე იყო კონცენტრირებული და ალტერნატიული თანამშრომლობის პლატფორმებს პრიორიტეტად არ განიხილავდა.
ახლა კი გადავიდეთ მთავარ კონცეპტუალურ შეცდომაზე, რომელიც საზოგადოებრივ აზრში გაჩნდა: კავშირი ჩინეთთან გაფორმებულ სტრატეგიულ პარტნიორობასა და შთო-ს სამიტს შორის.
ორმხრივი სტრატეგიული პარტნიორობა და მრავალმხრივ ორგანიზაციაში მონაწილეობა ორი სრულიად განსხვავებული დიპლომატიური ინსტრუმენტია. ჩინეთთან სტრატეგიული პარტნიორობა არის საქართველოს სუვერენული საგარეო პოლიტიკის უმნიშვნელოვანესი მიღწევა. ის ხსნის უნიკალურ ეკონომიკურ, ლოგისტიკურ და პოლიტიკურ პერსპექტივებს, რომლებიც ეფუძნება ურთიერთპატივისცემას, სუვერენიტეტის აღიარებას და შიდა საქმეებში ჩაურევლობას. ეს არის პრაგმატული, ეროვნულ ინტერესებზე დაფუძნებული კავშირი მსოფლიოს ერთ-ერთ უდიდეს ეკონომიკასთან.
შთო (შანხაის თანამშრომლობის ორგანიზაცია) კი არის რეგიონული უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის ალიანსი, რომელსაც საკუთარი, დიდი ხნის ისტორია, წესდება და გაფართოების პროცედურები აქვს. მასში გაწევრიანება ან სტატუსის მიღება ცალკე, ხანგრძლივი პოლიტიკური პროცესია, რომელიც არ არის ავტომატურად დაკავშირებული რომელიმე წევრ ქვეყანასთან, თუნდაც ჩინეთთან, სტრატეგიული პარტნიორობის არსებობასთან. მარტივად რომ ვთქვათ, პეკინთან მეგობრობა ავტომატურად არ ნიშნავს ასტანის, მოსკოვისა თუ დელის მიერ მართულ კლუბში მოხვედრას.
საკითხი გაცილებით ღრმაა, ვიდრე ერთი სამიტის დიპლომატიური პროტოკოლი. ჩვენ ვცხოვრობთ გეოპოლიტიკური პარადიგმების ცვლილების ეპოქაში. ერთპოლუსიანი სამყარო, რომელსაც საქართველო მიჩვეული იყო, წარსულს ბარდება. მის ადგილას მოდის მულტიპოლარული, გაცილებით რთული და ხშირად ქაოტური სისტემა, სადაც გადარჩენისა და წარმატების გასაღები არა ბრმა მიყოლა, არამედ მოქნილი, სუვერენული და მრავალვექტორიანი პოლიტიკის წარმოებაა.
სწორედ ამ კონტექსტში უნდა განვიხილოთ საქართველოს დღევანდელი მდგომარეობა. მაშინ, როდესაც დასავლელი პარტნიორების მხრიდან ვხედავთ არა თანასწორუფლებიან თანამშრომლობას, არამედ ულტიმატუმების ენით საუბარს, დესტრუქციული ძალების ღია დაფინანსებას, ხელისუფლების ცვლილების მცდელობებსა და ქვეყნის რუსეთთან ომის ახალ ფრონტად გადაქცევის დაჟინებულ მოთხოვნას, ეროვნული ინტერესების დაცვა მოითხოვს ალტერნატიული ცენტრების ძიებას.
ჩინეთთან სტრატეგიული პარტნიორობა სწორედ ამ ახალი, სუვერენული ხედვის გამოვლინებაა. ეს არ არის ცივილიზაციური არჩევანის ცვლილება, არამედ ეკონომიკური და პოლიტიკური პორტფოლიოს დივერსიფიკაცია, ეროვნული ეგოიზმის ჯანსაღი გამოვლინება.
შესაბამისად, შთო-ს სამიტზე არმიწვევა არ არის ტრაგედია ან მარცხი. ეს არის არსებული რეალობის ფიქსაცია და სტიმული მომავლისთვის. თუ საქართველოს ეროვნული ინტერესები მოითხოვს შთო-სთან დაახლოებას, ეს უნდა მოხდეს არა ემოციური შეძახილებით, არამედ მშვიდი, გააზრებული და თანმიმდევრული დიპლომატიური მუშაობით – სტატუსის მოპოვებით, რომელიც მომავალში ფორმალური მიწვევის საფუძველი გახდება.
დღეს ქართული საზოგადოების წინაშე დგას არჩევანი: ან ჩავრჩეთ წარსულის დოგმებში და ისტერიკულად ვრეაგირებდეთ ყოველ გეოპოლიტიკურ ნიუანსზე, ან გავიაზროთ ახალი სამყაროს სირთულე, გამოვიჩინოთ სტრატეგიული მოთმინება და ავაშენოთ ჩვენი ქვეყნის მომავალი ურყევ, ეროვნულ ინტერესებზე დაყრდნობით. დიდი პოლიტიკა ინტელექტუალური სიმშვიდით იგება და არა ემოციური ქარიშხლებით.”- წერს ირაკლი ყიფიანი.
