ქვეყანაში საპროტესტო აქციები არ წყდება და პოლიტიკურ კრიზისს დასასრული არ უჩანს. ეს ყველაფერი როგორ აისახება ქვეყნის ეკონომიკურ მდგომარეობაზე და როგორი გაზაფხული ელოდება საქართველოს მოსახლეობას, – ამ საკითხებზე აკადემიკოსი ლადო პაპავა საუბრობს.
ლადო პაპავა: თუ წმინდა ეკონომიკური თვალსაზრისით შევხედავთ სიტუაციას, დღეს საქართველოს ეკონომიკაში საგანგაშო მოვლენას ადგილი არა აქვს. არის სტაბილური ეკონომიკური ზრდა, რასაც საერთაშორისო სავალუტო ფონდიც და მსოფლიო ბანკიც ადასტურებენ, რომელთა ვებგვერდებზე განთავსებული ინფორმაციით, ინფლაცია საკმაოდ ზომიერია. თუ ასე განცალკევებულად ავიღებთ ეკონომიკას, დღევანდელი გადასახედიდან რაიმე საფრთხე მოსალოდნელი არ არის. თუმცა არის გარკვეული ფაქტორები, რომელთაც უნდა გაეწიოს ანგარიში. პირველი შეეხება უშუალოდ საქართველოს – ეს ფაქტორი ის არის, რომ საქართველოსთან დაკავშირებით ახლახან მიღებულ იქნა ევროპარლამენტის ახალი რეზოლუცია, სადაც მოწოდებულია, რომ ევროკომისიამ შემოიღოს ახალი სანქციები კონკრეტულ პირებზე.
რა თქმა უნდა, სანქციები სულაც არ არის კარგი. ეს ქმნის სიტუაციის გართულების გარკვეულ მოლოდინებს და გვინდა თუ არა, აისახება ეკონომიკურ მდგომარეობაზე, განსაკუთრებით კი ეროვნული ვალუტის სტაბილურობაზე.
ჩემთვის ნებისმიერი თემა, რომელიც უკავშირდება ჩვენი ეროვნული ვალუტის, ლარის სტაბილურობას, ყოველთვის ძალიან მტკივნეულია და, ალბათ, არა მარტო ჩემთვის, არამედ ნებისმიერი მოქალაქისთვის. ჩემთვის-მეთქი, რომ ვამბობ, ვგულისხმობ, რომ მე ჩემს კოლეგებთან ერთად ვიდექი ლარის შემოღების სათავეებთან და ამიტომ ნებისმიერი ხელოვნური ზეწოლა, რომელიც შეიძლება აისახოს ეროვნული ვალუტის სტაბილურობაზე, ჩემთვის მიუღებელია.
ევროპარლამენტის რეზოლუციაში იმ პირთა შორის, რომელთა სანქცირება უნდა მოხდეს, მოხსენიებულია საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტი, ქალბატონი ნათია თურნავა.
როცა სიაში ხვდება ასეთი პირი, მარტო ქალბატონ ნათია თურნავას მიმართ არ უნდა განვიხილოთ სანქციების შემოღება, არამედ, გარკვეულწილად, ეს არის ზეწოლა ისეთ არაპოლიტიკურ ინსტიტუციაზე, როგორიც არის ქვეყნის ცენტრალური ბანკი, ანუ საქართველოს ეროვნული ბანკი.
ეს შემაშფოთებელია და ვფიქრობ, არაკორექტულიც. ქალბატონი ნათია აქამდე ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის მოვალეობას ასრულებდა, პრეზიდენტი სულ რამდენიმე დღის წინ გახდა და მალევე მიიღო საერთაშორისო სავალუტო ფონდისგან მილოცვა და თანამშრომლობის განახლების მოლოდინი. ამ ვითარებაში კი მისი იმ პირთა სიაში ძალით მოხვედრა, რომლებიც სანქციებს უნდა დაექვემდებარონ, რბილად რომ ვთქვათ, გაუგებარია. ასევე გაუგებარია ამ სიაში ბატონი გაიაშვილის მოხვედრა, რომელიც “ჯორჯიან ეარვეისის” ხელმძღვანელია. ამით იმის თქმა მინდა, რომ ასეთ სიაში პოლიტიკოსების მოხვედრა სხვა საკითხია, რასაც ვიღაც დაეთანხმება, ვიღაც კი არა…
გარდა ამისა, დაძაბულობა ქვეყანაში, რაც გამოიხატება ყოველდღიურ საპროტესტო აქციებში, ეკონომიკაზე ახდენს უარყოფით გავლენას და ეს საფრთხეა საქართველოს ეკონომიკისთვის.
მეორე საფრთხე უფრო გლობალურია, რომელიც არა მხოლოდ საქართველოს ეკონომიკის, არამედ საზოგადოდ, მთელი მსოფლიოს წინაშე დგას. აშშ-ის პრეზიდენტი დონალდ ტრამპი საკმაოდ, ასე ვთქვათ, ინტენსიურად იღებს გადაწყვეტილებებს, ხან ამკაცრებს, მერე კი ისევ ამსუბუქებს. მისი პოლიტიკური ინსტრუმენტი მიმართულია სავაჭრო ტარიფების გაზრდისკენ მისთვის მნიშვნელოვან ისეთ ქვეყნებთან, როგორიცაა კანადა, მექსიკა, ევროკავშირი, ჩინეთი. რა თქმა უნდა, ეს გლობალურ ცვლილებებს იწვევს. როდესაც ერთი ქვეყანა მეორეს მაღალ საბაჟო ტარიფს უწესებს, უნდა ველოდოთ კონტრნაბიჯებსაც. ამ შემთხვევაში ეს მთელ მსოფლიოზე აისახება, გამოიწვევს მიწოდების გლობალურ ჯაჭვებში კიდევ ერთ, მორიგ მნიშვნელოვან ცვლილებებს, რომლებიც საბოლოოდ აისახება ინფლაციის დონეზე მთელ მსოფლიოში და ცხადია, ჩვენზეც.
საქართველო 1991 წელს, დამოუკიდებლობის მოპოვების დღიდან გახდა იმპორტდამოკიდებული ქვეყანა. 2000-იანებში თუ იმპორტი ექსპორტს ოთხჯერ აღემატებოდა, ახლა მხოლოდ 2,6-2,7-ჯერ – ანუ თანაფარდობა მცირდება, მაგრამ საქართველო მაინც რჩება იმპორტდამოკიდებულ ქვეყნად. ეს ნიშნავს, რომ თუ გლობალურად იქნება მაღალი ინფლაცია, საქართველოში საქონლის იმპორტთან ერთად, ამ ინფლაციის იმპორტიც მოხდება. ეს ცნობილი ფენომენია და ამ თვალსაზრისით, საქართველოც დაცულად ვერ ჩაითვლება. ამიტომ ქვეყნის ეკონომიკა ძალიან სერიოზული გამოწვევების წინაშე დგას.
იმავდროულად, იმედისმომცემია ინვესტიციები. მთავრობის აქტიურობით მოხერხდა სხვადასხვა პოტენციურ ინვესტორთან ურთიერთობის დამყარება და ახლა არაბული სამყაროდან მოსალოდნელია წამოვიდეს 6-მილიარდიანი ინვესტიცია. თუნდაც ერთი ასეთი მსხვილმასშტაბიანი ინვესტიცია საქართველოს ეკონომიკაზე ძალიან დადებითად აისახება – ჯერ ერთი, იქნება სიგნალი სხვა ინვესტორებისთვის, რომ საქართველოში შეიძლება ინვესტიციების განხორციელება, მეორე მხრივ, ეს არის დიდი ოდენობით უცხოური ვალუტის შემოდინება, რასაც ექნება რისკების დამცავი ფუნქცია, რადგან გაიზრდება უცხოური ვალუტის მიწოდება ქვეყნის ბაზარზე.
კითხვა: ამ არაბულ ინვესტიციაზე ბევრი კითხვა დაისვა, დაწყებული მისი რეალური განხორციელებით და დამთავრებული შედეგებით. რა გარანტიაა, რომ ეს მართლა განხორციელდება და მეორე, რომც განხორციელდეს, იმ ფონზე, როდესაც ქვეყანაში არ არის დასავლური ინვესტიციები, ქვეყანაში რა ამინდს შექმნის?
ლადო პაპავა: ძალიან კარგად ვიცით, რომ დასავლური კომპანიების ინვესტიციები, ძირითადად, იმ სეგმენტში იყო, ესტონური მოდელის მიხედვით, მოგების რეინვესტირებას გადასახადისგან რომ ათავისუფლებს.
რაც შეეხება არაბულ ინვესტიციას, მე მაფიქრებს არა ის, შემოვა თუ არა, არამედ ის, რომ მერჩივნა, ყოფილიყო ისეთი ინვესტიცია, რომელიც ეკონომიკის რეალურ სექტორს განავითარებდა.
წარმოიდგინეთ, ის ინვესტიცია, რომელზეც ითქვა, რომ უნდა შემოვიდეს, პრაქტიკულად, არის საცხოვრებელი თუ დასასვენებელი კომპლექსების, ტურისტული სექტორის განვითარება. ცხადია, ამ კომპლექსს რომ ააშენებ, ეკონომიკა იზრდება იმ თვალსაზრისით, რომ მშენებლობა ეკონომიკის რეალური სექტორის დარგია, მაგრამ ეს ხომ წარმოება არ არის. ამიტომ, ჩემთვის, როგორც ეკონომისტისთვის, ბევრად უკეთესი იქნება შემოვიდეს ისეთი ინვესტიცია, რომლის შედეგადაც შეიქმნება ახალი საწარმოო სიმძლავრეები, დასაქმდება მოსახლეობა. სამწუხაროდ, ეს ინვესტიცია ასეთი არ არის, მაგრამ როგორც გითხარით, მაინც აქვს ორი მნიშვნელოვანი კომპონენტი: პოზიტიური სიგნალია, რომ საქართველოში საინვესტიციო გარემო ისეთია, შეიძლება სხვა ინვესტორიც შემოვიდეს, ხოლო, მეორე მხრივ, ეს არის უცხოური ვალუტის შემოდინება, რომელიც ამ რთულ ვითარებაში დადებითად აისახება ეროვნული ვალუტის სტაბილურობაზე და ეროვნული ბანკის მიერ რეზერვების ზრდის შესაძლებლობებსაც გაზრდიდა.
კითხვა: დასავლეთის წნეხზე როდესაც ვსაუბრობთ, ეს ჰაერიდან ხომ არ არის, რეალურად რაღაც კონკრეტულ პრობლემას, “ოცნების” ქმედებებს მოჰყვა. რამდენად სწორია ამ შემთხვევაში მთავრობის მოქმედებები?
ლადო პაპავა: დღეს არჩევნების შედეგების აღიარება-არაღიარების თემა, სამწუხაროდ, რწმენის კატეგორიაში გადაიზარდა… არის პირთა საკმაოდ დიდი ჯგუფი, რომელსაც მიაჩნია, რომ არჩევნები გაყალბდა. თუმცა შესაბამისი მტკიცებულებები, ფაქტობრივად, დიდად არ იკვეთება. არის მეორე ჯგუფი, არანაკლები, შესაძლოა ბევრად მეტი რაოდენობის ადამიანისა, რომელთაც მიაჩნიათ, რომ არჩევნები არ გაყალბებულა. ეუთო/ოდირის დასკვნაც არსებობს, რომელიც ლაპარაკობს ხარვეზებზე, მაგრამ პრაქტიკულად ისეთი ხარვეზები არ არის, რის გამოც არჩევნების შედეგები არ უნდა იქნეს აღიარებული. ფაქტობრივად, გამოვიდა, რომ ხელისუფლებამ საერთაშორისო ორგანიზაციების დონეზე, დასავლელი პარტნიორების დონეზე ჯეროვნად არ იმუშავა, რათა ეჩვენებინა, რომ ეს არჩევნები არ გაყალბებულა, მაშინ, როდესაც ოპოზიციამ წარმატებით იმუშავა და თითქმის ყველა დაარწმუნა, რომ არჩევნები გაყალბდა.
ახლა თუ გამოვალთ იქიდან, რომ არჩევნები გაყალბებულია, მაშინ წნეხს, რაც მოდის დასავლეთიდან, აქვს ახსნაც და გამართლებაც. თუ დავუჯერებთ ეუთო/ოდირის დასკვნას, რომ არჩევნები არ გაყალბებულა, აქედან გამომდინარე, რაც დღეს დასავლეთიდან მოდის, ყველაფერი, რბილად რომ ვთქვათ, შეცდომაა.
მთელ მსოფლიოში ჩამოყალიბდა მართლა ძალიან რთული სიტუაცია, როდესაც საუბარია არა იმაზე, სინამდვილეში რა მოხდა, არამედ იმაზე, როგორი არის აღქმა და, ფაქტია, სწორად აღქმის კონტექსტში მოიკოჭლებს “ოცნების” ხელისუფლება. ისიც ფაქტია, რომ ოპოზიციაც ვერ არის არჩევნების შედეგებზე ერთმნიშვნელოვნად ჩამოყალიბებული. კერძოდ, ბარიერგადალახული ოპოზიციური პარტიებიდან არჩევნების შედეგები არავინ აღიარა, მაგრამ ყველა, ერთი პარტიის გარდა, დათანხმდა, რომ ბიუჯეტიდან იმ პროპორციით მიეღო დაფინანსება, რა პროპორციითაც იქნა არჩევნების შედეგები გამოცხადებული.
ახლა ლაპარაკია ახალ არჩევნებზე, მაგრამ ვინც ამას ითხოვს, განა ხსნის იმას, თუ როგორ უნდა ჩატარდეს? თანაც საუბარია ახალ არჩევნებზე და არა ვადამდელზე, რადგანაც ვადამდელი არჩევნების მოთხოვნა იმის ირიბი აღიარებაა, რომ 2024 წლის არჩევნები ლეგიტიმური იყო. ვადამდელი არჩევნების დანიშვნას სხვა პროცედურა აქვს, ახალი არჩევნების დანიშვნას კი სხვა. არც ერთ შემთხვევაში არ უნდა დაირღვეს კონსტიტუცია, იმიტომ, რომ ჩვენ ერთხელ დავარღვიეთ ის და დღემდე ვიმკით იმ უბედურებას, რაც მოხდა 1990-იანი წლების დამდეგს სახელმწიფო გადატრიალების თვალსაზრისით. ამიტომ ახალი არჩევნების მოთხოვნას უნდა ჰქონდეს თავისი კონსტიტუციური საფუძველი, რომელიც, სამწუხაროდ, არ იკვეთება.
“ქართული ოცნების” სუსტი მხარე ის არის, რომ მათ ობიექტური არგუმენტები ჯეროვნად ვერ წარუდგინეს ქვეყნის დასავლელ პარტნიორებს. სამწუხაროდ, სერიოზული პრობლემის წინაშე დგას არაერთ ქვეყანაში ჩვენი საელჩოების საქმიანობაც. ის, რომ ქალბატონი სალომე დღემდე თავს პრეზიდენტად მიიჩნევს, ჩემთვის ეს, სამწუხაროდ, კარიკატურულია, თუმცა დასავლელ პარტნიორებს დააჯერა, რომ დღემდე ქვეყნის მოქმედი და არა ყოფილი პრეზიდენტია. მისი საქმიანობა კარიკატურულთან ერთად ქვეყნისთვის მავნებლურიცაა! თუმცა, როცა მართლაც იყო პრეზიდენტი, მაშინაც არ ფიქრობდა კონსტიტუციის დაცვაზე და ახლა რატომ უნდა იყოს მისი ასეთი ქცევა გასაკვირი? დასავლეთისთვის ქალბატონი სალომე რომ დღემდე საქართველოს პრეზიდენტია, ეს, რა თქმა უნდა, გულდასაწყვეტია… ცუდი ის არის, რომ ეს ყველაფერი რწმენის დონზე დავიდა და ფაქტები მეორეხარისხოვანი გახდა!
კითხვა: თქვენ აქცენტს აკეთებთ მხოლოდ არჩევნებზე, არადა, პროტესტი სხვა რამის გამოა. ივანიშვილს ევროკავშირზე რომ უარი არ ეთქვა და კობახიძეს კონსტიტუცია არ დაერღვია ამ განცხადებით, მანამდე არ ელანძღათ დასავლეთი, არ მიეღოთ ის კანონები, რაც მიიღეს და ა.შ., დასავლეთიდან ეს რეაქცია ხომ არ იქნებოდა? ამიტომ არა მგონია, ახლა არჩევნების გაყალბება-არგაყალბებაზე აქცენტი რელევანტური. სხვა პრობლემებია დღეს ქვეყანაში, რაც პირდაპირ “ოცნების” ქმედებებით არის გამოწვეული და ამაზე მთავრობის რეაქციებს როგორ აფასებთ?
ლადო პაპავა: ის, რაზეც თქვენ საუბრობთ, მართლაც ასე რომ იყოს, მაშინ ოპოზიცია და მისი მხარდამჭერები ვადამდელ და არა ახალ არჩევნებს უნდა ითხოვდნენ. ეს კი პრინციპულად განსხვავებული რეალობა იქნებოდა! აქვე მოგახსენებთ, რომ თავიდანვე სკეპტიკურად ვუყურებდი კანონს “გამჭვირვალობის შესახებ” და ამის თაობაზე თუნდაც თქვენთან არაერთ ინტერვიუში მითქვამს. ისიც მაქვს ნათქვამი, რომ კანონი ძალაში შევიდა 2024 წლის სექტემბრიდან და ჯერ ამოქმედებული არ არის… მაშინ რად გვინდა ისეთი კანონი, რომელიც ძალაშია, მაგრამ ამოქმედებული არ არის? მაგრამ დღეს მსოფლიოში შეიცვალა სიტუაცია. კერძოდ, ამერიკის პრეზიდენტმა ჯერ ბრძანა, USAID უნდა დავხუროო, მერე თქვა, უნდა გარდავქმნათო, და რა აღარ უწოდა, ყველანაირი უარყოფითი ეპითეტით შეამკო. მთავარი კი ის არის, თუ რაში იხარჯებოდა USAID-ის ფული. თურმე 25 მილიონი გამოიყო საქართველოში ე.წ. მწვანე ტრანსპორტის განვითარებისთვის და ბანერების გარდა, რა გვაქვს, რაში დაიხარჯა 25 მილიონი? ასეთი ბევრი კითხვა არსებობს მსოფლიოს მასშტაბით და გამოდის, თურმე “ოცნების” მიერ ამ კანონის მიღებას გამართლება ჰქონია. არ ვიცით, აშშ ხვალ რა გადაწყვეტილებას მიიღებს და ბატონი ტრამპი კიდევ რას როგორ შეცვლის, მაგრამ გამჭვირვალობის მოთხოვნა დღეს აბსოლუტურად ლოგიკური ხდება. თუ ვაშინგტონი აყენებს, რომ გამჭვირვალე უნდა იყოს და იქ ყველამ უნდა იცოდეს, რაში იხარჯება აშშ-ის ფული, ჩვენც ხომ უნდა ვიცოდეთ, ჩვენთან მათი ფული რისთვის იხარჯება?
