მარტოობა თანამედროვეობის ერთ-ერთი ყველაზე მწვავე პრობლემაა. ეს არ არის მხოლოდ ემოციური დისკომფორტი, ეს არის მდგომარეობა, რომელსაც ყველა ვგრძნობთ და ვხედავთ, როგორ ცვლის ის საზოგადოებას. მაგრამ რატომ არის იზოლაცია ასეთი საზიანო? რატომ ვერ ანაცვლებს ვირტუალური ურთიერთობა რეალურ შეკრებებს და რა სარგებელს იღებს ჩვენი ტვინი მეგობართან უბრალო საუბრისგან?
ამ კითხვებზე პასუხის გაცემაში ნეირომეცნიერება გვეხმარება, რომელიც მარტოობის ეპიდემიაზე საუბარს სრულიად ახალ, ბიოლოგიურ განზომილებას სძენს.
იმის გასაგებად, თუ რატომ გვჭირდება სხვები, შორეულ წარსულში უნდა გავიხედოთ. ჩვენი წინაპრები გადარჩენისთვის უზარმაზარ გამოწვევებს უმკლავდებოდნენ, იქნებოდა ეს საკვების სიმცირე თუ მტაცებლების თავდასხმები. ამ ბრძოლაში ადამიანები ჯგუფურად ბევრად ეფექტურები იყვნენ. შესაბამისად, ევოლუციურ ჭიდილში იმარჯვებდნენ არა უბრალოდ ყველაზე ძლიერები, არამედ – ყველაზე სოციალურები.
შედეგად, ჩვენს ტვინს ჩამოუყალიბდა სოციალური წახალისების სისტემა. როდესაც სხვებთან ვკონტაქტობთ, ტვინი გამოიმუშავებს დოფამინს, სეროტონინსა და ოქსიტოცინს – ნეიროტრანსმიტერებს, რომლებიც თავს კარგად გვაგრძნობინებს და ურთიერთობის გაგრძელებისკენ გვიბიძგებს. ათასწლეულების წინ ეს იყო ის „წებო“, რომელმაც კაცობრიობა გადაარჩინა, დღეს კი ეს ნიშნავს, რომ ჩვენი ტვინი ფიზიკურ დონეზე გვაჯილდოებს, როცა გარშემო ადამიანები გვყავს.
მიუხედავად ბიოლოგიური მოთხოვნილებისა, სტატისტიკა საგანგაშოა. 2013-დან 2021 წლამდე, საშუალო ამერიკელის მარტო გატარებული დრო თვეში 36 საათით გაიზარდა, რაც ფაქტობრივად სრულ სამუშაო კვირას უტოლდება. როდესაც ადამიანი იზოლირებულია, სხეული ამას საფრთხედ აღიქვამს და სტრესული რეაგირების სისტემას რთავს, რა დროსაც კორტიზოლის დონე იმატებს. ევოლუციურად ეს ლოგიკურია: ძველ სამყაროში ჯგუფისგან მოწყვეტა სიკვდილის ტოლფასი იყო, ამიტომ ტვინი განგაშის ზარს რეკავდა. დღეს კი, როცა სულ უფრო მეტ დროს ვატარებთ მარტო, ეს „განგაში“ ქრონიკულ პრობლემად იქცევა.
მუდმივი სტრესი ანთებით პროცესებსა და ჯანმრთელობის გაუარესებას იწვევს. კვლევები აჩვენებს, რომ სოციალურად იზოლირებულ ადამიანებში სიკვდილიანობის რისკი, გამომწვევი მიზეზის მიუხედავად, 32%-ით იზრდება. მარტოობა აჩქარებს დემენციის პროცესს და გულის შეტევის შემდეგ გამოჯანმრთელების შანსებსაც კი ამცირებს.
ხშირად გვგონია, რომ სოციალური ქსელები ან ვიდეოზარები ურთიერთობის დეფიციტს ავსებს, მაგრამ ნეირომეცნიერები ამბობენ, რომ ეს თავის მოტყუებაა. პირისპირ შეხვედრისას ჩვენი ტვინი კითხულობს უამრავ სოციალურ ნიშანს – ხმის ტემბრს, მიმიკას, სხეულის ენას. ეკრანს მიღმა ეს ინფორმაცია იკარგება, რაც ასუსტებს ემპათიას და ზრდის აგრესიის ალბათობას. ტვინისთვის ონლაინ ურთიერთობა არ არის იგივე, რაც რეალური კონტაქტი, ამიტომაც სოციალური მედია, პარადოქსულია, მაგრამ ხშირად სულაც არ არის „სოციალური“.
პრობლემა მხოლოდ გარემოებებში არ არის. ჩვენი ტვინი ზოგჯერ თავად გვიგებს მახეს. კვლევებით დასტურდება, რომ ადამიანები სისტემატურად ვერ აფასებენ, თუ რამხელა სიამოვნებას მიანიჭებთ სოციალური ინტერაქცია. ხშირად გვგონია, რომ სახლში დარჩენა გვირჩევნია, თუმცა რეალურად, მეგობრებთან გასვლა ტვინისთვის ბევრად სასარგებლო იქნებოდა. გარდა ამისა, ჩვენ ხშირად ვთვლით, რომ სხვებს იმაზე ნაკლებად მოვწონვართ, ვიდრე ეს სინამდვილეშია. ეს ბუნებრივი, თუმცა მცდარი ბიოლოგიური შეფასებები ხშირად გვიშლის ხელს იმაში, რაც ჩვენს ფსიქიკურ და ფიზიკურ ჯანმრთელობას ყველაზე მეტად სჭირდება – ადამიანურ ურთიერთობებში.
