ნუნუ გელაძესთან შეხვედრა, პირველ რიგში, ქართულ პოეზიის კარის ფართოდ გაღებას ნიშნავს; იმ მიმზიდველ ქართულ სამყაროში შესვლას, რომელიც, არამხოლოდ ევროპამ, ოდესღაც რომ უყურადღებოდ მიატოვა და აგრძელებს მისი ისტორიული წარსულის, მისი დიდოსტატებისა და თანამედროვე მიღწევების იგნორირებას, არამედ ყოფილმა საბჭოთა კავშირმა, მანამდე კი იმპერიული ძალაუფლების უმძაფრესი სურვილით შეპყრობილმა რუსეთმა, ორმაგი მეთოდის გამოყენებით, ერთი მხრივ, ასიმილაციისა და, მეორე მხრივ, მისი ეროვნული და კულტურული იდენტობის ჩახშობის მცდელობით იმავე ევროპისკენ გზა გადაუკეტა.
როგორც რეჟისორმა და კინომცოდნემ უნდა აღვნიშნო, რომ გასული საუკუნის სამოცდაათიანი წლებიდან მოყოლებული, ევროპაში გარკვეული წარმოდგენა გაჩნდა ქართული კინოს შესახებ. ეს ხდებოდა ქართული კინოს დიდოსტატთა, ოთარ იოსელიანის, თენგიზ აბულაძის, ელდარ შენგელაისა და განსაკუთრებით სერგეი ფარაჯანოვის ნამუშევართა წყალობით .
საქართველოს დედაქალაქის ისტორიულ უბანში სეირნობისას გადააწყდებით ბრინჯაოს პატარა სკულპტურას, რომელიც ერთ პატარა მოედანზე მდებარე უფერულ კედელზეა მიმაგრებული. მასზე გამოსახულია საკმაოდ მსუქანი მამაკაცი; ხელები ისე გაუშლია, თითქოს სადაცაა უნდა აფრინდესო. მეუბნებიან, რომ ეს კაცი სერგო ფარაჯანოვია…და მეფიქრება, რომ ასე კარგად ვერანაირი გამოსახულება ვერ გადმოსცემდა ამ ავტორის მისტიურ გენიას; მას კორუფცია და მამათმავლობა ედებოდა ბრალად და საბჭოთა რეჟიმის დროს იძულებითი შრომა ჰქონდა მისჯილი. დასტურად იმისა, რომ ამ ქვეყანაში ღრმა პატივისცემით არიან გამსჭვალული თანამემამულე ხელოვანთა მიმართ, დასავლეთ საქართველოს ერთ-ერთ მთავარ, თბილისის შემდეგ სიდიდით მეორე ქალაქ ქუთაისში კიდევ ერთ ქანდაკებას აღმოვაჩენთ, რომელიც კინორეჟისორ თენგიზ აბულაძეს, დაუვიწყარი „მონანიების“ (1986 წ.) ავტორს, ეძღვნება. ეს ფილმი გროტესკული იგავია ძალაუფლებაზე. ხანშიშესული რეჟისორი სკამზე ზის, ისევე როგორც ჩვენ, იმ წუთებში, როდესაც ქალაქის ცენტრალური მოედნიდან მის ქანდაკებას ვაკვირდებით. მოედნის შუაგულში ლითონის მრავალშრიანი უცნაური შადრევანი სიმბოლური ცხოველების პატარა ქანდაკებებითაა გაწყობილი. რეჟისორი ფილმის ფირს შლის, მას აღტაცებით შესცქერის გვერდით მჯდომარე ბიჭუნა. იმდენად ძლიერია ამ ქანდაკების ბუნებრიობა, რომ თითქმის ერთ სხეულად კრავს ოსტატსა და შეგირდს. ამ დროს გონებაში გენუის სტალიენოს სასაფლაოზე უზარმაზარ დერეფნებში ჩამწკრივებული ქანდაკებები მიტივტივდება.
საქართველოში მოგზაურობის მთავარი მიზეზი აღმოსავლეთისა და დასავლეთის გასაყარზე მდებარე ქვეყნის პოეტებზე და პოეზიაზე დოკუმენტური ფილმის გადაღებაა. იმ ქვეყნისა, რომელიც დღესაც იტანჯება ტერიტორიული პრეტენზიების გამო ატეხილი შემოსევებისა და ომებისაგან. ერები სხვა ერთა წინააღმდეგ; რეგიონები, რომლებიც ერობისკენ მიისწრაფიან და რომლებიც ერთა შორის ყველაზე დიდს, რუსეთს და მის ახალ მეფეს ვლადიმერ პუტინს არიან შევრდომილნი.
ნუნუ გელაძე, რომელსაც პირველად თბილისში ჩამოსვლისთანავე ვხვდებით, მრავალი წელია იტალიაში ცხოვრობს, მაგრამ მისი გული საქართველოშია, ოჯახის, მშობლიური მიწისა და პოეტების გვერდით. ჩვენი იქ ყოფნა მისთვის ნათესავებთან, მეგობრებთან და პოეტებთან შეხვედრის შესაძლებლობაა. ასევე შესაძლებლობაა იმისა, გარდაიქმნას ქართული პოეზიის ვრცელი ეპიკური თავგადასავლის მთხრობელად. ამ პოეტთა უმრავლესობა ახლახან გამოცემულ ანთოლოგიაშია თავმოყრილი, რომელიც ნუნუ გელაძის მიერაა შედგენილი და თარგმნილი. ანთოლოგია სახელწოდებით “ვაზი და კალამი“ უნიკალური შესაძლებლობაა პირველი შეხებისა იმ პოეზიასთან, რომელსაც გაუგებარ მიზეზთა გამო არ იცნობენ ჩვენს ქვეყანაში. ასე ვიტყვი: იმ იტალიაში, სადაც ყოველთვის ფართოდ უღებდნენ კარს მეოცე საუკუნის რუსულ პოეზიას, რომლის გარშემო ერთიანდებოდნენ ისეთი დიდი მეცნიერები და მთარგმნელები, როგორებიც გახლავთ ანჯელო მარია რიპელინო, სერენა ვიტალე, ვიტორიო სტრადა და ა.შ. იტალია, რომელიც, ვიტყოდი, შეცდომით მიიჩნევდა, რომ რუსეთის კულტურულ საზღვრებს არ უნდა გასცდენოდა. ვინ იცის, იქნებ და იმის შიშით, რომ პროვინციულობაში არ დაედანაშაულებინათ. არადა, დიდად საგულისხომ მიმაჩნია ის ფაქტი, თუ რა ღრმად იყო დაკავშირებული საქართველოსთან და მის მწერლებთან დიდი რუსი მწერალი და პოეტი ბორის პასტერნაკი, როგორც ამას ჯულიო ეინაუდის მიერ 1973 წელს გამოცემული ეპისტოლარული ჟანრის „წერილები ქართველ მეგობრებს“ მოწმობს. მსურდა იტალიაში დაბრუნებისას წიგნის პირველი გამოცემა მესახსოვრა ნუნუსთვის, რადგან იტალიურად არ ჰქონდა წაკითხული. სახე გაუნათდა სიხარულისგან და ესიამოვნა საჩუქარი, მიუხედავად იმისა, რომ კარგად ახსოვდა ეს წერილები.
რუსთაველი ვინ იყო იგი? ნუნუს ეღიმება, როდესაც ვეუბნები, რომ შოთა რუსთაველის „ვეფხისტყაოსანი“ იტალიელთათვის ნაცნობი ქართული პოეზიის ერთადერთი ნიმუშია, პოეზიისა, რომლის ენერგია, ანთოლოგიის წინასიტყვაობიდან ივანე ამირხანაშვილის სიტყვები რომ მოვიშველიო: ” … დიდხანს მალავდა თავს საეკლესიო მწერლობის წიაღში. წმინდანთა ცხოვრებასა და ჰიმნოგრაფიულ ტექსტებში ხშირად გაკრთება რელიგიურობის დისკურსიდან კალმახივით ამოვარდნილი პოეტიზმები, რაც იმაზე მეტყველებს, რომ ლირიკა არაფორმალურ ვითარებაშიც ინარჩუნებდა ავტონომიურობის სულისკვეთებას და თავის დროს ელოდა“ – ანუ მეოცე საუკუნეს. მანქანებისა და კინოს, რევოლუციებისა და ომების, და რობოტებისა (ადამიანობის დაკარგვისა) და უტოპიის საუკუნეს. უბრალო პარადოქსია, რომ საქართველოში პოეზია ყვავის და თავს იცავს ორი საპირისპირო სამყაროს, აღმოსავლეთისა და დასავლეთის გავლენებისგან.
სასიამოვნოა ამ მოგზაურობის პოეზიით დაწყება, პოეზიით, რომელიც სულის გეოგრაფიას და ამავდროულად პოეტურ მოგზაურობას განასახიერებს და რომელსაც თან სდევს ეს აზრი: “ქართველმა კაცმა აირჩია ლექსი ანუ ის ინტელექტუალური მდგომარეობა, რომელსაც „თავისუფალ გონებას“ უწოდებენ (ი. ამირხანაშვილი).
სინამდვილეში კი, რას ნიშნავს პოეტურად აზროვნება თუ არა იმას, რომ ყოველი დისციპლინა პოეზიაში არსებული ნივთიერებით გამოიძერწოს?!
მთაწმინდის პანთეონში ასვლისას, ნუნუ საკუთარ თავს მოსალოდნელზე უფრო მეტად ავლენს. ის, რაც მას უბიძგებს საუბარსა და თუნდაც ჟესტებში, ფესვებიდან ამომდინარე წმინდა ცეცხლია, შეგნება იმისა, რომ ათასწლოვანი კულტურის ნაწილია; დაუოკებელი მოთხოვნილება ყველას მოუყვეს და გააცნოს ქართული საწყისები და მათი განვითარების ისტორია, დაგვიხატოს ადამიანთა ინდივიდუალური პორტრეტები, რომელთა ცხოვრებისა და მოღვაწეობის ფონზე კავკასიის ჩრდილქვეშ გაიარეს საუკუნეებმა და ათწლეულებმა; სახეები, რომლებიც მთელი მოგზაურობის განმავლობაში არ გვტოვებენ.
დავდივართ დაისის სხივებით გაცისკროვნებულ საფლავებს შორის. ქალაქი ჩვენს თვალწინ გადაშლილა. ნუნუ ჯდება ერთ-ერთი საფლავის ქვასთან. ეს ოთარ ჭილაძის საფლავია, მეოცე საუკუნის მეორე ნახევრის ქართული პოეზიის მამა, ნუნუს უსაყვარლესი პოეტი. ნუნუ მას ესაუბრება, როგორც მეგობარს. მარიამ წიკლაური, ასევე პოეტი და საბავშვო მწერალი, რომელმაც მეუღლესთან ერთად მთაწმინდაზე აგვიყვანა, ჭრიჭინების გამაყრუებელ ჭრიჭინს უგდებს ყურს ერთი შეხედვით სიმკაცრენარევი, მაგრამ ტკბილი გამოხედვით. და მერე კითხულობს:
„ ეს წმინდა მთაა, აქ ნაბიჯებს მტვერი არ უდით,
აქ სამარეებს სანთლად ანთებს აღდგომის მთვარე.
აქ იციან მოსვლა ქარებმა,
გუგუნით და გრიალით მოსვლა,
რომ კლდის ქიმზე დასხდნენ დაღლილნი
და იხმაურონ მშობლიური სახლის სიმშვიდე ორთავ სოფლისთვის”.
ამ იშვიათ გარემოში, ასე ვთქვათ, ქართულ „სპუნ რივერზე“, დაკრძალული არიან თავისი წარსულითა და ღვთისადმი განახლებული რწმენით ამაყი პატარა ქვეყნის ბუმბერაზი ხელოვანები. ნუთუ ეს ქვეყანა შესძლებს დაიცვას ეს ერთი მუჭა ძვლები და მათი დიდება გლობალიზებული სამყაროს ჭირ-ვარამისაგან?!
მომდევნო დღეს ნუნუს სურს მწერალთა სახლი გვიჩვენოს, სადაც სახელდახელოდ მოუყარა თავი სხვადასხვა თაობის პოეტებს. ეს დიდებული შენობა გახლავთ, წმინდა მოდერნისტულ ქართულ სტილშია აშენებული და მოწყობილი. წარსულში ეს შენობა ერთი საკმაოდ შეძლებული ოჯახის საკუთრება იყო, დღეს კი მწერლებს მასპინძლობს მთელი მსოფლიოდან. აქ შეკრებილ პოეტთა შორის განსაკუთრებით ერთი მხიბლავს, ახალგაზრდა ლელა სამნიაშვილი და მისი ტკივილით გაჯერებული მძაფრი სტროფები, რომლებიც მკაფიო და ზუსტ ხელწერაში ირეკლება. ლელა წარმოშობით გორიდანაა, სტალინის ქალაქიდან (სადაც, მომდევნო დღეებში ცოტა ხნით ვჩერდებით დიქტატორისადმი მიძღვნილ უკიდეგანო სასახლის სანახავად); იგი ამერიკელი მწერლის სილვია პლათის მთარგმნელიცაა. „ჩეჩენი გოგოს ლექსი” მოსმენილ ლექსთა შორის ყველაზე მეტად მიპყრობს, პოეტური ხატების სიზუსტისა და ფორმის დაწურულობის თვალსაზრისით და ახლაც ჩამესმის:
….
“მკვდარი სამშობლოს, მკვდარი ღმერთის,
მკვდარი ქალის კივილი – თქვენთვის სასურველი –
მკვდარია ჩემში; და ჩემი ტვირთიც – თქვენს ტრამალში
თუ ჩაიმარხა, ალალი იყოს – ნაღმის პური,
კლდის ნატეხი, სიძულვილი – ამოცლილი ჩემი უბიდან”.
მწერალთა სახლის დიდ ფოიეში ტელევიზიის კამერის წინ ვამბობ, თუ რა მიზანს ემსახურება ჩვენი მოგზაურობა საქართველოში: პოეზიას. ყურში ჩამესმის ხანშიშესული პოეტის ვახტანგ ჯავახაძის ხმა, რომელსაც თავდაპირველად ქაღალდზე გადააქვს სტრიქონები სიმეტრიულად და ფიგურულად, შემდეგ კი ხმამაღალი დეკლამაციით კითხულობს მათ, რაც დასავლურ ნეოავანგარდულ მძვინარებას მაგონებს. მის ლექსს „ავტოპორტრეტი“ სამკუთხა სახე აქვს, ქვაშია თითქოს ნაკვეთი, თეთრ ფურცელზე განთავსებული ლამაზი გრაფიკული პოეზიაა, მხოლოდ და მხოლოდ დიდი მხატვრების სახელებით შედგენილი, რომლებიც “ შემომცქერიან – სარკეებთან მოფუსფუსენი, „აოცებთ ჩემი გალექსილი ავტოპორტრეტი“.
დედაქალაქიდან ძველ ნაცრისფერი მერსედესით მცირე კავკასიონის მთებისაკენ გავეშურეთ. ჩანს, საკმაოდ გრძელი და ფათერაკიანი გზაა, დიდ ტყეებზე და ნაზ ფერდობებზე რომ გადის, ვიდრე მაღალი მთის ქედებამდე მივაღწევდეთ. დღეს ვისაც ვეძებთ, ის დედაქალაში არ გახლავთ, ამჟამად აგარაკზეა, სოფელს მიღმა ჩამალულ მთებში. ჯერ, რამდენიმე წუთით, მისი ვაჟიშვილის აგარაკზე შევიარეთ, სიამოვნებით და აღტაცებით დავათვალიერეთ მხატვრისა და მეოცნების ეს სამყარო. ბესიკ ხარანაული 1932 წელსაა დაბადებული, მამაჩემის ხნისაა. ნუნუ დარწმუნებულია, რომ ის უდიდესი პოეტია და იმედოვნებს, რომ ადრე თუ გვიან მიანიჭებენ ნობელის პრემიას. თიანეთის რეგიონში, ფშავში გვმასპინძლობს; სახლი დიდ მიწის ნაკვეთზე დგას, როგორც კი ეზოში შეაბიჯებთ, მიწა გორაკის წვერამდე მიმავალ ციცაბო აღმართად იქცევა. ირგვლივ თივის სურნელი ტრიალებს, ბატონ ბესიკს, ხანშიშესულობის მიუხედავად, რამდენიმე დღის განმავლობაში უთიბია საუცხოო მარტოობაში. მას მოგრძო სახე და მახვილი მზერა აქვს, არამცდა არამც თვინიერი; დროდადრო, როდესაც თანამედროვე მსოფლიოს უგუნურ ქმედებებზე საუბრობს, ირონიას და სიბრძნეს ავლენს. ბესიკი გულთბილი მასპინძელია, მისი პოეზიას კი ცხოვრების მდინარეში ჩაკარგულ კარსტულ მღვიმეებს შევადარებდი.
საღამოს თბილისში გაშლილ სუფრასთან დათო მაღრაძე გველოდება, რომელიც, გარდა იმისა, რომ ნუნუს მეგობარია, ერთ-ერთი დიდი პოეტი გახლავთ თანამედროვე ქართველ პოეტთა შორის. არაერთგზის იყო წარდგენილი ნობელის პრემიაზე. დათო იტალიაში ძირითადად მისი ღრმა რელიგიური შთაგონებისა და უნივერსალისტური პოემით გახდა ცნობილი: „ჯაკომო პონტი“ – გამოგონილი პერსონაჟი, ავტორის ალტერ ეგო. ერთ-ერთი უფერული შენობის მესამე სართულზე ავდივართ, სადაც პოეტის მეუღლე, ხელოვნებათმცოდნე, ბიზანტიური წარმოშობის უძველესი ოჯახის შთამომავალი გვხვდება. სახლის ინტერიერი არ არის დიდი, მაგრამ გემოვნებითაა მოწყობილი. გვმასპინძლობენ ღირსეულად, საუკეთესო ქართული ტრადიციების შესაბამისად. დათო, რომელიც ეს-ესაა დაბრუნდა მისი სათაყვანო იტალიიდან, საკუთარი დიდებული ლექსების გარდა სიმღერებითაც გვაკვირვებს, გიტარის თანხლებით მღერის. ეს დიდი ეიფორიის წუთებია, ვსაუბრობთ საერთო მეგობრებზე, კულტურასა და იმედზე, გლობალიზაციასა და ომზე, ასევე ამ იდუმალი, ზღვაზე გადაჭიმული ქვეყნის ღვინისა და სამზარეულოს ღირსებებზე, იმ ზღვაზე, რომელშიც წარსულის ხსოვნას უჭირს ამოტივტივება, დღეს არსებული განცხრომით ტკბობისა და უგვანობის შემხედვარეს.
ჩვენი სასტუმროს ფანჯრიდან დიდი მართლმადიდებლური ტაძრის წმინდა ხატივით შევცქერი უძრავ სანახაობას: გორაკზე წამომართულ ეკლესიას, მის გვერდით ცხენზე ამხედრებული გმირის ქანდაკებას, წინ – ნარიყალას, და ოდნავ ქვემოთ, ხის უძველეს სახლებს. ვუცქერ საბაგიროს, რომლითაც მზის ჩასვლამდე უამრავი ადამიანი ჩამოდის და ადის მთაზე. ბინდდება. მოედანზე ახლაც, ისევე როგორც ყოველ საღამოს, კლასიკური მუსიკის ფონზე მოცეკვავე შადრევნები ირთვება. ეს, რა თქმა უნდა, გვავიწყებს საზრუნავსა და საწუხარს…
და ბოლოს, თვალს ვხუჭავ, თითქოს მინდა წამი შევაჩერო და მასთან ერთად გასულ დღეებში ჩემში განცდილი მთელი ქართული სილამაზე.
კავკასიური ლაიტმოტივი
ქართული პოეზიის ხმები
მაურიციო ფანტონი მინელა
იტალიურიდან თარგმნა მანანა ტოფაძემ
შეგახსენებთ, ფილოლოგი, მთარგმნელი ნუნუ გელაძე ცხოვრობს და მოღვაწეობს იტალიაში და აქტიურად ეწევა ქართული კულტურის პოპულარიზაციას, მონაწილეობს იტალიის სხვადასხვა ქალაქში გამართულ პოეზიის საერთაშორისო ფესტივალებში, კონფერენციებსა და სიმპოზიუმებში; იტალიურად თარგმნილი და გამოცემული აქვს თანამედროვე ქართველი პოეტების ლექსთა კრებულები; 2005 წელს ღვაწლმოსილ ემიგრანტთან ნინო ყაუხჩიშვილთან ერთად მილანში დააარსა ქართულ-იტალიური საზოგადოება “სამშობლო გულით სატარებელი”, რომლის თავმჯდომარეა 2011 წლიდან.
