როგორ წარმოიშვა ეს კონფლიქტი?
კონფლიქტის არსია ის, რომ ისრაელი ითხოვს უსაფრთხოებას რეგიონში, რომელსაც მისდამი მტრულად განწყობილად მიიჩნევს, პალესტინელები კი საკუთარი სახელმწიფოს შექმნისკენ მიილტვიან.
აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთი, დღევანდელი ისრაელი და პალესტინის ტერიტორია, ოსმალეთის იმპერიის შემადგენლობაში შედიოდა საუკუნეების განმავლობაში. იქ მეტწილად მშვიდობიანად თანაცხოვრობდნენ მუსლიმები და ქრისტიანები, და მცირე რაოდენობით, ებრაელებიც.
მეოცე საუკუნის დასაწყისში ათასობით ათასი ევროპელი ებრაელი გადასახლდა ამ ტერიტორიაზე, რომელსაც თავიანთ ისტორიულ სამშობლოდ მიიჩნევდნენ. ჰოლოკოსტს კიდევ უფრო მეტი ებრაელის ემიგრაცია მოჰყვა ევროპიდან, მათ შორის შუა აღმოსავლეთშიც.
როცა ადგილობრივ არაბებში პალესტინური ეროვნული იდენტობა ყალიბდებოდა, ევროპაში ფეხს იდგამდა სიონიზმი, ებრაელთა მოძრაობა, რომელიც მრავალწლიანი დევნისა და შევიწროების შემდეგ, გადარჩენისთვის ებრაული სახელმწიფოს შექმნას ქადაგებდა.
დავიდ ბენ-გურიონმა ისრაელის თანამედროვე სახელმწიფოს შექმნა 1948 წლის 14 მაისს გამოაცხადა. ამის წინააღმდეგნი იყვნენ პალესტინელები და მათ შორის გარშემო ახლად დამოუკიდებლობამოპოვებული არაბული სახელმწიფოები – ეგვიპტე, იორდანია, სირია და ერაყი. დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ ისინი თავს დაესხნენ ახლად შექმნილ სახელმწიფოს.
1948 წლის ომის შედეგად 700 ათასი პალესტინელი – ბრიტანეთის მიერ მართული მაშინდელი პალესტინის არაბული მოსახლეობის ნახევარი – სახლებიდან გაიქცა ან ამის გაკეთება აიძულეს.
ეს მოვლენა ცნობილია როგორც „ნაკბა“, რაც არაბულად კატასტროფას ნიშნავს.
პალესტინელი ლტოლვილები საბოლოოდ იორდანიაში, ლიბანში, სირიაში, ღაზაში, დასავლეთ სანაპიროზე და აღმოსავლეთ იერუსალიმში დაფუძნდნენ.
ომის დროს ისრაელში დარჩენილი პალესტინელები კი ამ ქვეყნის მოსახლეობის 20 პროცენტს შეადგენენ.
1949 წელს ზავი დაიდო, თუმცა ოფიციალური სამშვიდობო დოკუმენტი არ გაფორმებულა.
1967 წელს ისრაელმა პრევენციული დარტყმა განახორციელა ეგვიპტისა და სირიის წინააღმდეგ. ამით დაიწყო 6-დღიანი ომი, რომლის დროსაც ისრაელმა დაიკავა დასავლეთი სანაპირო, იორდანიისგან მოიპოვა აღმოსავლეთი იერუსალიმი, სირიისგან კი – გოლანის მაღლობები.
1973 წელს ეგვიპტემ და სირიამ იერიში მიიტანეს ისრაელის პოზიციებზე სუეცის არხის და გოლანის მაღლობების გასწვრივ, რასაც იომ-ქიფურის ომი მოჰყვა. ისრაელმა ორივე არმია სამ კვირაში უკუაგდო.
1982 წელს ისრაელი შეიჭრა ლიბანში. იასირ არაფატის ათასობით პალესტინელი მებრძოლი 10 კვირის განმავლობაში ალყაში იმყოფებოდა, ვიდრე მათი ევაკუაცია ზღვით არ განხორციელდა. 2006 წელს ლიბანში ომი განახლდა მას შემდეგ, რაც „ჰეზბოლას“ მებრძოლებმა ისრაელის ორი ჯარისკაცი აიყვანეს ტყვედ და ისრაელმა საპასუხო თავდასხმა განახორციელა.
2005 წელს ისრაელმა დატოვა ღაზა, რომელიც 1967 წელს ეგვიპტესთან ბრძოლის შემდეგ ჰქონდა დაკავებული. ღაზა მნიშვნელოვანი შეტაკებების ეპიცენტრი იყო 2006, 2008, 2012, 2014 და 2021 წლებში.
ომების გარდა პალესტინელებმა ორი ინტიფადა, ანუ აჯანყება მოაწყვეს 1987-1993 და 2000-2005 წლებში.
როგორ ცდილობდნენ მშვიდობის დამყარებას?
1979 წელს ეგვიპტემ და ისრაელმა ხელი მოაწერეს სამშვიდობო შეთანხმებას, რითაც დასრულდა 30-წლიანი მტრობა.
1993 წელს ისრაელის პრემიერ-მინისტრი იცხაკ რაბინი და არაფატი ოსლოს ხელშეკრულებაზე შეთანხმდნენ, რომელიც პალესტინის შეზღუდულ ავტონომიას ითვალისწინებდა.
1994 წელს ისრაელმა სამშვიდობო ხელშეკრულება დადო იორდანიასთან.
2000 წელს კემპ დევიდის სამიტში მონაწილეობდნენ აშშ-ის პრეზიდენტი ბილ კლინტონი, ისრაელის პრემიერი ეჰუდ ბარაკი და არაფატი. სამიტი საბოლოო სამშვიდობო შეთანხმების გარეშე დასრულდა.
2002 წელს ისრაელს შესთავაზეს არაბული გეგმა, რომელიც ითვალისწინებდა ურთიერთობის ნორმალიზებას ყველა არაბულ ქვეყანასთან. სანაცვლოდ ისრაელს უნდა დაეტოვებინა 1967 წელს ომის დროს დაკავებული ტერიტორიები, შექმნილიყო პალესტინის სახელმწიფო და „სამართლიანად გადაწყვეტილიყო“ პალესტინელი ლტოლვილების პრობლემა.
2014 წლიდან სამშვიდობო მოლაპარაკებები შეჩერდა მას შემდეგ, რაც ვაშინგტონში ისრაელსა და პალესტინელებს შორის ვერ მოხერხდა შეთანხმების მიღწევა.
პალესტინელებმა მოგვიანებით უარი განაცხადეს აშშ-ის პრეზიდენტის, დონალდ ტრამპის ადმინისტრაციასთან თანამშრომლობაზე, რადგან მან მხარი არ დაუჭირა ორი სახელმწიფოს პრინციპს – სამშვიდობო ფორმულას, რომლის მიხედვითაც 1967 წელს ისრაელის მიერ დაპყრობილ ტერიტორიაზე პალესტინის სახელმწიფო შეიქმნება.
